สะแก

 ชื่อวิทยาศาสตร์  : Combretum quadrangulare  Kurz.
วงศ์  : Combretaceae
ชื่อท้องถิ่น  : สะแกนา (ภาคกลาง) แก (ภาคอีสาน) ขอยแข้ จองแข้ (ภาคเหนือ)
ลักษณะของพืช  : สะแก เป็นไม้ยืนต้นชนิดหนึ่ง ใบรูปไข่หรือรูปรี ปลายใบมนหรือแหลม  โคนใบเรียวเข้าหากัน  ดอกเป็นช่อขนาดเล็ก ผลเล็กมีปีกยื่นออกมา 4 พู่ด้วยกัน
การปลูก : ปลูกโดยใช้เมล็ด ชอบขึ้นในที่ดินเหนียว ชุ่มชื้น ควรปลูกในต้นฤดูฝน วิธีปลูกโดยการเพาะเมล็ดสะแกให้เป็นต้นกล้าก่อน แล้วจึงย้ายไปปลูกในที่ๆ เตรียมเอาไว้ เรามักพบสะแกที่ขึ้นอยู่ตามธรรมชาติเสมอ  เช่น ในท้องนาหรือที่รกร้างทั่วไป  ชาวบ้านมักเอาต้นสะแกไปทำฟืนกันมาก  เพราะแก่นของสะแกแข็งมากนั่นเิอง
ส่วนที่ใช้เป็นยา  : เมล็ดแก่
ช่วงเวลาที่เก็บเป็นยา  : เก็บในช่วงที่ผลแก่
รสและสรรพคุณยาไทย  : ตามชนบทใช้เมล็ดสะแกทอดกับไข่ให้เด็กรับประทาน ช่วยขับพยาธิไส้เดือนและพยาธิเส้นด้าย
ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์  : เมล็ดสะแกมีน้ำและสาร Flavonoid. Combretol. Bsitosterol. Pentacyclic  triterpene carboxylic acid  เป็นต้น มีรายงานการทดลองโดยใช้ส่วนสกัดด้วยสารละลายอีเทอร์  ออกฤทธิ์ฆ่าพยาธิในหลอดทดลองได้ กองวิจัยทางแพทย์  กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์  ศึกษาเรื่องพิษเฉียบพลันพบว่า  เมื่อให้เมล็ดสะแกทางปากในขนาด 1.5 กรัม/กิโลกรัม  สัตว์ทดลองแสดงอาการพิษ คือ ขาลาก  ตาโปนแดง  และตายเมื่อเพิ่มขนาดสูงขึ้นมาอีก
ดังนั้น  จึงควรระวังเรื่องขนาดของยาให้มาก
วิธีใช้  : เมล็ดแก่  แห้ง ของสะแก ใช้ถ่ายพยาธิไส้เดือน  โดยใช้เมล็ดแก่ช้อนคาว (ประมาณ 3 กรัม) ตำให้ละเอียด  ทอดผสมกับไข่ให้ผู้ป่วยที่มีพยาธิไส้เดือนรับประทานในระหว่างที่ท้องกำลัง ว่าง
ข้อควรระวัง  : ห้ามรับประทานเกินขนาดที่กำหนดเด็ดขาด อันตรายแน่นอน